Hướng dẫn đầy đủ về an toàn máy nén khí: Nguy cơ tiềm ẩn, Nguyên tắc chung, Vệ sinh & bảo dưỡng

Hướng dẫn đầy đủ về an toàn máy nén khí là điều cần thiết để đảm bảo quá trình vận hành, bảo dưỡng luôn an toàn và hiệu quả. Máy nén khí tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được sử dụng đúng cách, từ áp suất cao, sự cố điện cho đến chất lượng khí. Bài viết này mình sẽ chia sẻ chi tiết những nguy cơ tiềm ẩn, các nguyên tắc an toàn cơ bản và hướng dẫn vệ sinh – bảo dưỡng máy nén khí đúng chuẩn để bạn tham khảo.

I. Những nguy cơ tiềm ẩn khi sử dụng máy nén khí

Máy nén khí mang lại nhiều lợi ích trong sản xuất, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu vận hành, bảo trì hay kiểm tra không đúng cách. Với áp lực lớn, khí nén có thể gây ra chấn thương nghiêm trọng và các sự cố nguy hiểm nếu không được kiểm soát cẩn thận.

1. Nguy cơ từ áp suất

• Nổ bình chứa khí: Nguy hiểm nhất, có thể xảy ra khi bình quá cũ, bị ăn mòn, van an toàn hỏng hoặc rơ-le áp suất bị lỗi.
• Vỡ đường ống, khớp nối: Do vật liệu xuống cấp, lắp đặt sai kỹ thuật hoặc rung động mạnh, gây bắn mảnh vỡ, đe dọa an toàn.
• Áp suất cao: Khí nén tiêm vào cơ thể có thể gây tổn thương mô, tắc mạch hoặc hỏng nội tạng.

2. Nguy cơ trong vận hành và bảo trì

• Thiếu kiến thức: Người vận hành chưa được đào tạo, tự ý điều chỉnh thiết bị an toàn.
• Bảo trì không đầy đủ: Không xả nước ngưng, không thay dầu, lọc đúng hạn, hoặc bỏ qua kiểm định thiết bị an toàn.
• Phụ tùng không chính hãng/sửa đổi kết cấu: Làm giảm độ an toàn của máy.
• Lắp đặt sai vị trí: Đặt máy ở nơi nóng, bụi bẩn, thiếu thông gió hoặc dễ cháy nổ.

3. Nguy cơ từ điện, cơ khí, nhiệt độ và chất lượng khí

• Điện: Rò điện, chập điện, dây hở, động cơ quá tải dễ gây giật hoặc cháy nổ.
• Cơ khí: Puly, dây curoa, cánh quạt không che chắn có thể cuốn vào tay chân, tóc, quần áo.
• Nhiệt độ: Nguy cơ bỏng do tiếp xúc bộ phận nóng; quá nhiệt dẫn đến cháy hỏng máy.
• Chất lượng khí nén: Khí nhiễm dầu, bụi, hơi nước hay khí độc có thể gây hại cho người và sản phẩm.
• Khói thải: Máy chạy dầu/khí đốt tạo khí độc, cần vận hành ngoài trời.
• Mảnh vỡ, hạt bay: Từ dụng cụ khí nén gây tổn thương mắt và da.
• Tiếng ồn lớn: Nếu không bảo hộ, có thể gây suy giảm thính lực.

II. Các nguyên tắc an toàn chung khi sử dụng máy nén khí

An toàn lao động luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu khi vận hành máy nén khí. Người sử dụng cần được đào tạo đúng cách và tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn từ nhà sản xuất cũng như quy định của cơ quan quản lý (ví dụ: OSHA).

1. Tránh tiếp xúc trực tiếp

Không đưa tay, ngón tay hoặc các bộ phận cơ thể lại gần máy nén khí, vòi phun và dụng cụ khí nén. Giữ quần áo, tóc và tay tránh xa khu vực này để giảm rủi ro tai nạn.

2. Vị trí đặt máy

• Đặt máy trên nền cứng, phẳng, chắc chắn để tránh rung lắc.
• Đảm bảo khoảng cách tối thiểu 0.5-1m xung quanh để máy tản nhiệt và dễ bảo trì.
• Tránh đặt trong không gian kín, hẹp hoặc thiếu thông gió.
• Cách xa nguồn nhiệt ít nhất 5m và không đặt gần hóa chất dễ cháy nổ.
• Không đặt ở nơi ẩm ướt, dễ ngập nước để tránh chập điện.

3. Trang bị bảo hộ lao động

Luôn mặc quần áo bảo hộ gọn gàng, buộc gọn tóc dài. Sử dụng đầy đủ kính bảo hộ, găng tay chống dầu/hóa chất, khẩu trang, nút tai và giày bảo hộ mũi thép.

4. Đảm bảo an toàn điện

• Không chạm trực tiếp dây mát, tránh vận hành trong môi trường ẩm.
• Trước khi bảo dưỡng, sửa chữa, phải ngắt điện, xả áp suất và treo biển báo “Đang bảo trì”.
• Dùng nguồn điện đúng điện áp và công suất theo thông số máy; dây dẫn phải đủ tiết diện và có nối đất an toàn.
• Trang bị cầu dao/aptomat riêng cho máy nén khí.
• Tuyệt đối không dùng điện áp cao hơn mức quy định, tránh nguy cơ cháy môtơ.

5. Khi vận chuyển

Không di chuyển máy khi đang cắm điện hoặc bình chứa còn áp suất. Luôn khóa van áp suất trước khi kết nối nguồn điện và chỉ vận chuyển khi máy đã dừng hẳn.

6. Khu vực làm việc

Giữ khu vực vận hành sạch sẽ, loại bỏ vật liệu dễ cháy, rác thải và dụng cụ không cần thiết.

7. Hạn chế tiếp cận

Không cho trẻ em hoặc người không có chuyên môn lại gần máy khi đang vận hành, giữ khoảng cách tối thiểu 10 mét.

8. Tình trạng sức khỏe

Không vận hành máy khi đang mệt mỏi, mất tập trung hoặc không nắm rõ quy trình sử dụng.

9. Tuân thủ hướng dẫn

Không cho người không đủ kỹ năng sử dụng máy. Các bu-lông, ốc vít cần được siết chặt đúng quy định trước khi vận hành.

10. Xử lý sự cố

Ngưng ngay hoạt động khi máy có dấu hiệu bất thường và tiến hành sửa chữa hoặc liên hệ trung tâm bảo trì để xử lý kịp thời.

Xem thêm:

• TCVN 5181:1990 về: Thiết bị nén khí – Yêu cầu chung, an toàn
• TCVN 9455:2013 (ISO 5388:1981) về Máy nén không khí
• Những tiêu chuẩn kĩ thuật ngành khí nén

IV. An toàn khi vệ sinh và bảo dưỡng máy nén khí

Bảo trì định kỳ là yếu tố quan trọng giúp máy nén khí hoạt động ổn định, an toàn và bền bỉ, đồng thời nâng cao hiệu suất và kéo dài tuổi thọ thiết bị.

A. Chuẩn bị trước khi thực hiện

1. Ngắt nguồn điện: Tách máy khỏi nguồn điện hoàn toàn, treo biển “Không vận hành” hoặc “Đang bảo trì”.
2. Xả áp suất: Mở van xả để giải phóng khí còn trong bình và hệ thống ống.
3. Đợi máy nguội: Chỉ tiến hành khi máy đã hạ nhiệt để tránh bỏng.
4. Đọc hướng dẫn sử dụng: Tham khảo tài liệu từ nhà sản xuất để nắm đúng quy trình.
5. Chuẩn bị PPE: Trang bị đầy đủ kính, găng tay, khẩu trang, quần áo và giày bảo hộ.

B. Trong quá trình bảo dưỡng và vệ sinh

1. Kiểm tra kết nối, đảm bảo không rò rỉ.
2. Không chạm vào các bộ phận chuyển động khi máy còn nóng.
3. Sử dụng đúng loại dầu bôi trơn, hóa chất vệ sinh an toàn.
4. Tránh xịt nước trực tiếp vào mạch điện.
5. Làm sạch khu vực xung quanh.
6. Kiểm tra dây đai (nếu có), độ căng và tình trạng.
7. Kiểm tra định kỳ van an toàn, hệ thống điện và đường dẫn khí.
8. Xả cặn nước trong bình chứa.

C. Sau khi bảo dưỡng

1. Đảm bảo các chi tiết được lắp đúng và siết chặt bulông, ốc vít.
2. Kiểm tra toàn bộ hệ thống, phát hiện và xử lý rò rỉ.
3. Khởi động lại máy, quan sát nhiệt độ, áp suất và tiếng ồn.
4. Nếu phát hiện sự cố nghiêm trọng, ngừng sử dụng, gắn thẻ cảnh báo và báo cho đơn vị sửa chữa.
5. Định kỳ kiểm định bình chứa và máy nén theo tiêu chuẩn an toàn.

Tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc này giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ cả thiết bị lẫn người vận hành. Nếu không chắc chắn, hãy nhờ đến kỹ thuật viên hoặc nhà cung cấp hỗ trợ.

Kết bài

Trên đây là hướng dẫn đầy đủ về an toàn máy nén khí, từ việc nhận diện nguy cơ, tuân thủ nguyên tắc chung cho đến vệ sinh và bảo dưỡng thiết bị. Hy vọng nội dung này giúp bạn hiểu rõ hơn và áp dụng đúng cách để vừa bảo vệ người vận hành, vừa kéo dài tuổi thọ máy. Như vậy, chỉ cần tuân thủ đúng các khuyến nghị, bạn hoàn toàn có thể yên tâm khi sử dụng máy nén khí. Nếu bạn có góp ý hoặc kinh nghiệm bổ sung, hãy chia sẻ trong phần bình luận và theo dõi Thiết Bị Việt Á để cập nhật nhiều bài viết hữu ích khác.

Ngô Văn Hùng